تحوّلات تفسیر نگاری در قرن چهارده

دگرگونی های تفاسیر قرن چهارده به لحاظ روش و گرایش تفسیری مورد بررسی و نقد قرار گرفته است. نویسنده با تقسیم دگرگونی های پدید آمده در تفاسیر قرن چهارده به دو بخش حذفی و اثباتی، نخست به بیان منابع و معیارهایی می پردازد که در تفاسیر گذشته اعمال می شده امّا در تفاسیر قرن چهارده نادیده گرفته می شود مانند: اعتبار اسرائیلیات، طرح مبسوط مباحث ادبی و لفظی، تفصیل آیات الأحکام، زیاده روی در تکیه بر روایات. نویسنده، با بررسی علل و عوامل حذف پدیده های یاد شده، از اموری چون گسترش تفکر نقد، توجه به محتوا و مفاهیم کلی و عینی آیات، اهتمام به ابعاد اخلاقی، اجتماعی و اعتقادی به جای بعد فقهی، رشد عقل گرایی و پیدایش روش قرآن به قرآن، نام می برد. سپس به تحولات اثباتی اشاره کرده آن را به دو بخش گرایش ها و روشها دسته بندی نموده است. از بخش نخست به عناوینی چون گرایش علمی، گرایش اصلاحی گرایش مادی و گرایش همه نگر اشاره می کند و در تحلیل علل و عوامل پیدایش هر یک از آنها سخن گفته از پدیده هایی مثل اعتبار علم در کشف حقایق، نقش علم در رشد جوامع، باور به هدایت گری فراگیر قرآن، هماهنگی قرآن با واقعیتها نام می برد. در بخش دوم نیز به طرح موضوعاتی چون تفسیر موضوعی، روش قرآن به قرآن و ساده نویسی می پردازد و به عواملی مانند پیدایش مکتبهای اجتماعی متعدد، بی اعتباری روشهای گذشته و توجه به پیوند سیستمی محتوای آیات اشاره می کند و در پایان به این نتیجه می رسد که علت اصلی تحولات حذفی واثباتی تفاسیر قرن چهارده عنصرواقع نگری و توجه به ضرورتها و نیازهای موجود بوده که در همه تحولات خود را نشان می دهد.